Cồ Đàm, Ân Nam

Phiền não vô tận thệ nguyện đoạn.

Bạn tôi Cồ Đàm, Cồ Đàm sinh vào mùa sen nở, thanh tú như sen trắng, đã rời bỏ tôi, đã rời bỏ mẹ cha, đã rời bỏ tương lai, đã rời bỏ quá khứ.

Bạn tôi, Cồ Đàm, đã nhìn thấy một người già, một người ốm, một người chết, rồi khóc, rồi cười, rồi rũ áo ra đi tới nơi chân trời mây giăng.

Nhà họ Cồ phất lên nhờ buôn bán, lên đủ cao quay đầu nhìn xuống cái gốc bạc tiền của mình mà hổ thẹn, từ đó siêng năng cúng dường công đức, bảo trợ văn hoá, cổ vũ khoa học, trưng danh khắp chốn, ai nấy đều xuýt xoa ngưỡng mộ. Nhà họ Cồ hiếm muộn, sinh được quý tử thì nâng niu còn hơn Giả Bảo Ngọc. Không mong con kinh bang tế thế, chỉ mong con sống cuộc đời phẳng lặng như dải đất ven sông, nên cha mẹ đặt tên con là Đàm.

Cồ Đàm hay đùa rằng cha mẹ giỏi bán giỏi buôn chứ đâu giỏi chữ Hán, nghe ai xúi dại mất rồi. Ân Nam bạn ơi, Cồ Đàm nói, Trần Nhân Tông có câu “Ưu tâm như đàm,” nghĩa là lòng lo như lửa đốt, lòng tôi như có lửa đốt thật đó, chẳng qua người ta không thấy, vì lửa lòng không có khói đó thôi.

Cồ Đàm mà biết thơ xưa? Cồ Đàm ngoài việc được cưng nựng như Giả Bảo Ngọc thì khoản lười biếng, ghét thi thư cũng chẳng kém cạnh. Cồ Đàm chỉ thích đi chơi, uống rượu, hút thuốc, không thích học hành, coi trường lớp là nơi quậy phá. Cồ Đàm gây cho cha mẹ biết bao ưu phiền.

Cha Cồ Đàm muốn Cồ Đàm học trường nọ ngành kia, sau này còn đi du học, vào Yale, vào Harvard. Cồ Đàm nhoẻn cười với cha, nói Không. Cha hỏi vì sao, Cồ Đàm lắc đầu, vui vẻ phun sương cho hoa, ngậm cười như búp hoa chớm hé. Cha Cồ Đàm nổi cơn tam bành, gạt chậu hoa quý vỡ tan tành, Ăn thức ăn của ta, ở nhà ta, thì nghe lời ta. Mẹ Cồ Đàm luống cuống, Ông ơi xin ông bình tĩnh. Cha Cồ Đàm ra tối hậu thư, Thích vâng lời hay thích ra đường? Cồ Đàm vẫn cười, nghiêng nghiêng đầu, nheo nheo mắt, nhìn cha như nhìn một đứa trẻ con vốn dĩ đáng yêu nên lúc gào khóc lại càng đáng yêu, rồi dịu dàng nói với cha, “Không.” Không làm theo ý cha, không ra khỏi nhà của cha.

Ân Nam ơi, Ân Nam ơi, Cồ Đàm nghêu ngao tên tôi, trìu mến khoác vai tôi, nhón khoai chiên trong khay của tôi, Trên đời bao nhiêu là lựa chọn người khác tuỳ tiện vẽ vời ra cho ta, sao ta phải chọn? Họ đòi ta chọn, nhưng ta không chọn. Bạn ơi, quyền lựa chọn là một thứ tự do ảo. Quyền xác định cho chính mình cái gì là tuỳ chọn, cái gì là bắt buộc, cái gì là cấm kỵ, ấy mới là tự do chân chính. Nên tôi nói không, vì tôi yêu cha, nên tôi không thể trái lòng mình mà công nhận những lựa chọn hẹp hòi mà cha bật ra trong cơn nóng nảy.

Thật ngạo mạn, tôi huých khuỷu tay vào sườn bạn, Cồ Đàm chỉ dùng những ngôn từ to tát để bao biện cho sự ngỗ nghịch của mình thôi. Cồ Đàm nghiêm mặt, Ân Nam, nếu tôi giành hết về phần mình mớ đùi gà này, rồi cho bạn chọn giữa miếng ức khô không khốc và miếng lườn khô không khốc, thì bạn có chọn không? Không chọn, tôi kêu. Bạn phải chọn, vì tôi lỡ ăn hết mất rồi. Tôi luống cuống nhìn xuống khay, Cồ Đàm cười khanh khách, vỗ lưng tôi an ủi.

Cồ Đàm uống rượu như uống nước lã. Đàm trong tiếng Hán nghĩa là cái vò rượu, miệng nhỏ, bụng to, Cồ Đàm thầm thì với thiếu nữ kế bên, nghiêm trang như thể tiết lộ một bí mật động trời. Nàng cười khúc khích, thật ư? Cồ Đàm nhìn nàng với đôi mí mắt hơi hạ, đôi chót tai hơi đỏ, đôi môi hơi mở. Nàng một mình ngồi bar, lưng ong yêu kiều, tóc đen lấp lánh tựa sông ngân, lụa là kim sa nào bằng. Nàng đang chờ ai, nàng đang tìm ai, hẳn không phải đang tìm gã đàn ông đang tiến đến sau lưng nàng, tuỳ tiện đặt bàn tay thô lỗ lên vai nàng, lén lút hít hà mùi tóc nàng, trắng trợn phả vào mặt nàng hơi rượu hôi hám? Hẳn không phải gã đàn ông dung tục với mấy tên anh em dung tục không kém, với ánh nhìn dung tục, dáng cười dung tục, những câu hỏi lặp đi lặp lại đầy dung tục? Hẳn không phải rồi, nên Cồ Đàm bất thình lình hắt ly rượu vào gương mặt dung tục ấy rồi nắm tay tôi chạy ra cửa. Chạy, chạy, Ân Nam, chạy! Cồ Đàm lướt như một cơn gió qua những thân hình nhễ nhại, qua tiếng ánh đèn disco chớp nhá muôn màu. Tôi lật đật bám theo sau, và giây phút ấy tôi nguyện sẽ đi theo Cồ Đàm đến cùng trời cuối đất.

Nhưng lòng Cồ Đàm có lửa âm ỉ, rình rập thiêu đốt Cồ Đàm. Lòng tôi không tự cháy, lửa trong tôi là Cồ Đàm. Nên chúng tôi phải xa nhau.

Cồ Đàm lao đi như một con linh dương, ném lại sau lưng tràng cười rộn rã. Cồ Đàm quành vào ngõ hẹp, không chờ tôi, rồi Cồ Đàm đứng sững lại, không báo tôi. Tôi va vào lưng bạn. Dưới chân Cồ Đàm là một vũng tối, tối hơn bầu trời đêm không trăng không sao trên đầu. Vũng tối động cựa, vũng tối khò khè, những sợi tóc bạc lơ phơ dần hiện ra trong ánh đèn đường tờ mờ hắt qua bờ tường. Cồ Đàm cúi xuống, tôi kéo tay Cồ Đàm, Cồ Đàm không màng đến tôi. Chỉ là một bà già hôi rình, co ro như bào thai, xương hông như muốn chọc rách chiếc quần lanh mỏng, bàn tay nhăn nheo lốm đóm ôm ấp một bọc vải như ôm một giấc mộng thần tiên. Chỉ là một kẻ vô gia cư trong ngàn vạn kẻ vô gia cư khác, vùi đầu mình vào lòng mình sau lưng đô hội phồn hoa.

Thôi mà Cồ Đàm… Tôi kéo tay bạn.

Tôi sợ, tôi không sợ bà già kia, tôi sợ cái linh cảm đột nhiên chạy dọc sống lưng tôi về những cơn gió lạ, những cơn gió sẽ làm bùng lên ngọn lửa trong lòng Cồ Đàm.

Bà già mở mắt. Hai con mắt đục ngầu thao láo nhìn Cồ Đàm.

Cồ Đàm hét lên, giật lùi, tháo chạy.

Ân Nam à, tôi nhìn thấy gương mặt nàng trên gương mặt bà lão ấy.

Nàng?

Phải, cô gái ngồi kế bên tôi trong quán bar.

Không thể nào, dung mạo họ thật khác nhau, bạn không có ý họ liên quan tới nhau?

Không, không, họ không liên quan.

Vậy tại sao…?

Từ đêm ấy tôi không thể hình dung một người mà không đồng thời hình dung người còn lại.

Cồ Đàm, bạn đang làm tôi rối trí.

Khi tôi nghĩ đến nàng, tôi không thể không nghĩ đến nàng của tương lai, da nàng nhão ra, tóc nàng rụng từng nắm, vú nàng chỉ là hai túi da, tấm lưng cao quý của nàng bị tháng năm bẻ oằn; và bà lão kia hẳn cũng có một thời căng tràn nhựa sống, hẳn từng là một bông hoa kiêu hãnh. Và Ân Nam, Ân Nam, giờ đây khi nhìn bạn, khi nhìn vào gương, khi nhìn bạn học của chúng ta, tôi nhìn thấy mất mát và thối rữa rình rập trong từng thớ cơ, trong từng nếp gấp của làn da.

Cồ Đàm, già lão há chẳng phải chuyện thường tình ư, đâu phải một tin tức chấn động bạn vừa được nghe?

Tôi biết, tôi biết chứ. Nhưng trước đây tôi biết mà không hiểu, trước đây chuyện thường tình ấy chưa chạy rần rần trong ven tôi, chưa làm tổ trong dạ tôi. Trước đây tôi vẫn tin một niềm tin không thành lời rằng bạn và tôi sẽ mãi mãi trẻ trung, sẽ là ngoại lệ của một quy luật không có ngoại lệ. Ân Nam, bạn hiểu ý tôi mà không hiểu tình tôi, không hiểu nỗi kinh sợ trong tôi.

Nhưng, Cồ Đàm, bạn sợ tuổi già hay bạn sợ tuổi già trôi qua trong khốn khổ?

Tôi muốn nói thêm, rằng vui vầy bên con cháu, được người đời cung kính trọng vọng, ấy là cái phúc thanh niên chúng ta không được hưởng. Nhưng ánh lửa bùng lên trong mắt Cồ Đàm đã bóp chết những lời ấy trong cổ họng tôi.

Ha! Cồ Đàm cười như sư tử gầm. Và chúng ta sẽ phải ngoan ngoãn và chăm chỉ, chúng ta sẽ phải cung kính những kẻ già không khốn khổ ngoài kia, những kẻ đức cao vọng trọng của xã hội, sẽ phải thần phục những luật lệ mà họ thần phục, tụng ca những tượng thần mà họ tụng ca, chà đạp những mộng mơ mà họ chà đạp, mong cầu khi mắt mờ chân chậm mỗi chúng ta sẽ yên vị một ghế trong cái câu lạc bộ không khốn khổ của họ. Phải thế không, bạn tôi? Và cho dù vậy… ai dám chắc bà già vô gia cư ấy đã không ngoan ngoãn và chăm chỉ, đã không thần phục, tụng ca, chà đạp, chỉ để khốn khổ vẫn hoàn khốn khổ? Bạn ơi, nhân quả mà người ta hay dẫn chiếu ấy, là liều thuốc phiện của quần chúng. Cô giáo mầm non nói, ngoan đi rồi sẽ được thưởng phiếu bé ngoan! Và bạn đang nói với tôi, cố gắng phấn đấu đi rồi về già sẽ không khốn khổ! Không, Ân Nam, cái khốn khổ nhất của một người là cho đến cuối đời vẫn chỉ là một cậu trò nhỏ, năn nỉ với số phận, tôi ngoan rồi, thưởng tôi đi, kiếp này không được thì kiếp sau!

Cồ Đàm nhếch mép, thở dốc. Tôi tái mặt. Bạn tôi mới cô độc làm sao, mới bất mãn sâu sắc làm sao. Tôi muốn khóc. Tôi muốn khóc vì tôi nhận ra tương lai của Cồ Đàm là một tương lai khốn khổ, khốn khổ khác xa với những kẻ khốn khổ còn lại chúng tôi.

Chợt Cồ Đàm ôm lấy tôi, xoa đầu tôi, Ân Nam bạn ơi, tôi xin lỗi đã làm bạn buồn lo, tôi biết bạn chỉ mong cho tôi một hạnh phúc bình dị.

Tóc Cồ Đàm loang loáng dưới bầu trời chập choạng tối. Mắt Cồ Đàm hấp háy như sao xa.

Ân Nam ơi, Ân Nam à, Cồ Đàm tinh nghịch đấm vai tôi, giọng điệu tung tẩy như mỗi lần nghĩ ra trò quậy phá mới. Tôi chợt nảy ra một ý.

Ý gì? Tôi ngờ vực hỏi.

Vì bạn, tôi sẽ thử ngoan ngoãn. Tôi sẽ thử chăm chỉ. Tôi sẽ thử làm một cậu trò nhỏ.

Cồ Đàm ngoan, Cồ Đàm chăm, cha mẹ Cồ Đàm thật hài lòng. Đời người có sướng vui nào bằng thấy con mình chăm ngoan?

Cồ Đàm học MBA ở một trường đại học danh giá. Cồ Đàm về nước, được nhận vào một tập đoàn danh giá mà chẳng cần viện tới quan hệ, tiền bạc của gia đình. Cồ Đàm thật bảnh bao, thật sáng láng trong com lê, ca vát. Cồ Đàm còn giới thiệu tôi vào công ty. Ân Nam, không có bạn thì ai sẽ chịu lắng nghe một thằng dở người như tôi, Cồ Đàm nói. Nhưng ai mà không muốn lắng nghe Cồ Đàm, ai mà không có cảm tình với thanh âm giàu ý vị, với vầng trán trầm mặc, với ánh mắt khiêm nhường của Cồ Đàm? Nên Cồ Đàm chẳng cần cống hiến đặc biệt vẫn túc tắc leo qua hàng hàng cấp bậc của tổ chức. “Đàm” nghĩa là tầm, tầm gửi, nghề của tôi là leo, Cồ Đàm nói bâng quơ. Tôi chóng mặt. Trước bạn tôi nói tôi hiểu ý mà không hiểu tình bạn. Giờ hình như tôi còn chẳng hiểu ý bạn nữa rồi.

Cồ Đàm kết hôn. Thời gian chỉ làm cô gái năm nào thêm sắc sảo, mặn mà. Mái tóc nàng không còn lấp lánh kim tuyến nhưng tấm lưng của nàng vẫn hết mực yêu kiều. Biểu hiện của nàng khiến bao bà mẹ phải xuýt xoa, “Đoan trang! Đoan trang!” Cha mẹ Cồ Đàm ưng lắm. Lạc nghiệp rồi, an cư rồi, cuộc sống quý tử nhà họ Cồ đẹp hơn một giấc mơ.

Nàng dạy cho tôi biết bao lạc thú, Cồ Đàm thủ thỉ, nàng là mặt trời của tôi.

Thật sao? Ai mà ngờ bạn tôi cũng có thể phát ngôn nhàm chán như vậy?

Ân Nam ơi, Cồ Đàm huýt sáo, làm con ngoan trò giỏi thật dễ dàng, thật thuận tiện. Người ta tranh nhau để lấy lòng tôi, người ta yêu mến tôi, đố kỵ tôi, thầm yêu mến tôi ngay cả khi ra mặt đố kỵ tôi. Và tôi cần phải làm gì? Chỉ cần làm một cái bóng của chính mình, một cái bóng phẳng lỳ, hai chiều, sẵn sàng hoà lẫn với những cái bóng khác, chỉ cần thế thôi.

Cồ Đàm có con. Con trai của Cồ Đàm cũng là mặt trời của Cồ Đàm. Một mặt trời bé trong tim, soi hồng sắc diện người cha trẻ. Cồ Đàm có nhìn thấy thối rữa và mất mát nữa không? Cồ Đàm vỗ vai tôi cười ha hả. Ân Nam, dưới ánh nắng mùa xuân, lá mục cũng tưởng mình là chồi non.

Nhưng mùa xuân đã trôi qua tự lúc nào khi chúng tôi mải nghiêng ngó trong vườn trẻ của những người lớn chăm ngoan, mải nghịch ngợm trong đền thờ của những hạnh phúc bình dị, mải vẫy vùng mà không biết dưới chân mình là cát lún.

Cồ Đàm của tôi tự lúc nào đã biến thành con thoi trong khung cửi, nhà—văn phòng—nhà—văn phòng—nhà—văn phòng—tới—lui—tới—lui. Họp, họp gấp! Gấp? Doanh thu hạ, hội đồng quản trị lo! Con học ở đâu, xin được vào trường quốc tế chưa, cả nhà năm nay du lịch nước nào, xin visa chưa? Đất, đất chỗ này đang đà lên, mua ngay kẻo hết! Phải làm lại báo cáo gấp! Gấp? Nhà đầu tư đòi đọc sáng mai. Tết tây, tết ta, tết tình nhân, tết thiếu nhi, tết người sống, tết người chết, liên miên, bất tận. Ai đó nhắn tin gì đó về chuyện gì đó, ai nhắn tin tiếp. Ting! Ting, ting, ting! Mỗi ngày đều như thế, mỗi tuần mỗi tháng mỗi năm đều như thế, đều đều như thế. Ai cũng muốn Cồ Đàm, ai cũng cần Cồ Đàm, ai cũng trông chờ, nhờ cậy Cồ Đàm. Cồ Đàm có thích thế không? Thích chứ! Cồ Đàm không thích được người ta ngưỡng mộ, không thích được người ta ngợi khen. Cồ Đàm thích làm anh hùng, chỉ thế thôi.

Ân Nam, tôi bị bệnh…

Bệnh ư?

Mỗi buổi sáng tôi không muốn thức dậy, tôi không muốn ra khỏi giường. Tôi mệt mỏi đến xương tuỷ. Tôi cảm thấy da mình nhão nhoét, cơ mình nhão nhoét, óc mình nhão nhoét, thật kinh tởm.

Chẳng phải bạn vẫn rất hào hứng mỗi ngày?

Hào hứng, phải, tôi rất hào hứng, tôi không thể không hào hứng, giống như con nghiện không thể nào không khoan khoái khi chích thuốc vậy. Thật mỉa mai làm sao, tôi đã thật sự trở thành cái bóng của chính mình xưa kia, một cái bóng luôn chực rung, giật, lắc trong hoan hỉ hay phẫn nộ vì một chút hơn thua, vì mẩu to nhỏ. Ha ha, ai mà ngờ trách nhiệm đẻ trách nhiệm, nghĩa vụ chồng nghĩa vụ, ai mà ngờ, Ân Nam nhỉ, ha ha ha!

Cồ Đàm, khi xưa bạn đã lý luận rất hùng hồn về cái khốn khổ của đứa trò nhỏ đấy thôi, đừng làm một đứa trò nhỏ nữa.

Ân Nam ơi, giờ tôi đã hiểu: lời lẽ có hùng hồn đến mấy cũng không nặng hơn một cơn gió; có ai ngông cuồng như tôi không, đeo gông trói mình để bông đùa?

Không biết an ủi bạn mình ra sao, tôi đưa Cồ Đàm đến quán rượu quen. Uống! Đàm là cái vò rượu còn Ân Nam này là cái vò để bạn trút tâm tình.

Quán bar vẫn rộn ràng như ngày nào nhưng ngồi bên kia Cồ Đàm không phải là một thiếu nữ xinh đẹp mà là một chàng trai tuấn tú, tuổi trạc ba mươi, tay đeo đồng hồ lịch lãm, chân đi giày da lịch lãm, dáng ngồi thẳng thớm lịch lãm, thoạt trông không thể không có chút thiện cảm. Đi cùng chàng trai là một quý ông đứng tuổi với dáng vẻ tự tin kín đáo của những vị lãnh đạo lớn và một cậu thanh niên hăng hái, có lẽ là trợ thủ của một trong hai người kia. Cháng trai đang diễn thuyết sôi nổi, tôi nghe loáng thoáng thấy những cụm từ như “cuộc chơi lớn”, “dư địa thị trường”, “khẩu vị” của “nhà đầu tư X,” “quỹ Y,” “giải pháp,” “ứng dụng,” “câu chuyện,” “thông điệp.”

Cồ Đàm không nói gì, trầm ngâm nhìn ly rượu màu hổ phách.

Cồ Đàm, anh chàng kia thật giống bạn.

Phải, tuổi tác, ăn vận, nói năng, tư thế đều hao hao tôi cả.

Và cậu nhỏ đang gật gù ra chiều tâm đắc kia hẳn là một phiên bản của tôi.

Không, Ân Nam, bạn không giống kẻ nịnh bợ ấy chút nào, chỉ có tôi là dung tục hệt như đám người ấy.

Dung tục? Bất kỳ người nào khác hẳn sẽ cho họ là tinh hoa của xã hội.

Đúng vậy, dung tục và hoang tưởng. Nghe một người giống mình nói những lời dễ tưởng vẫn thốt từ miệng mình, tôi mới thấu cảm được cái dung tục của bản thân.

Ân Nam ơi, tôi đã tiêu tốn tuổi trẻ vào việc gì? Để nghĩ ra hai mươi tư biến thể của cái lăn nách và mười lăm biến thể của bình xịt toa lét. Để vắt óc nghĩ ra thật nhiều chiêu tiếp thị thông minh và rẻ mạt. Để ngẩng cao đầu hãnh diện khi tiết kiệm cho thiên hạ nửa giây và lấy thêm từ ví họ nửa đồng. Để giành lấy ân sủng của một lũ già tham lam, để được trọng vọng bởi một lũ trẻ nông cạn. Để kiếm tiền cho kẻ giàu, để gia quyền cho kẻ mạnh, và để tháo chạy khi gặp một bà già lang thang!

Ân Nam ơi, tôi không phải là kẻ mang của cải của mình đi diễu hành, không phải là kẻ mang địa vị của mình ra biểu trưng. Nếu tôi nói, ồ, tôi không ham vật chất, không ham danh vọng, tôi chỉ muốn cống hiến, chỉ muốn làm nên chuyện, hẳn là người ta sẽ gật gù tán thưởng. Nhưng kẻ hăng hái phấn đấu không vì danh lợi chính là kẻ bệnh hoạn nhất: hắn nguyện hiến đời hắn cho những sự nghiệp hèn mọn, cho những công cuộc tầm phào, chỉ để đổi lấy một chút tự tôn giả tạo.

Ân Nam ơi, anh chàng kia là một kẻ bệnh hoạn, nhưng tôi còn bệnh hoạn hơn. Bởi tôi đã rẻ rúng chính mình. Tôi từng thầm khinh miệt những người xung quanh, coi họ là trẻ con, coi những thứ họ mê say là trò chơi trẻ con. Nhưng nhìn kìa, tôi cũng đã lây nhiễm thói mê say ấy của họ rồi, mỗi ngày tôi đều lăn lộn cùng họ trong một vũng bùn đó thôi. Bệnh hoạn, thảy đều bệnh hoạn.

Cồ Đàm, bạn đã vì bất mãn bản thân mà kết án cả nhân loại rồi!

Cồ Đàm buồn bã lắc đầu, Bạn tôi ơi, bất mãn chính là cái hình án mà nhân loại đã gánh chịu, đang gánh chịu, mãi mãi gánh chịu. Phải có một con đường khác.

Cồ Đàm đứng bật dậy, sải chân về phía cửa. Tôi vội vã đi theo.

Không ai nói với ai, chúng tôi lần theo lối đi năm xưa, dưới bầu trời không trăng không sao hệt như bầu trời năm xưa. Cộp - cộp - cộp, tiếng giày nện gạch như tiếng thơ. Ánh đèn xa lấp loé tỏ mờ.

Cồ Đàm đứng khựng lại. Không thể nào, không thể trùng hợp như thế. Dưới chân Cồ Đàm là một vũng tối. Chúng tôi nín thở, cúi xuống. Xương hông trơ khấc, bàn tay nhăn nhúm, mái tóc bạc xơ xác.

Nhưng vũng tối không động cựa. Vũng tối không mở mắt nhìn Cồ Đàm. Vũng tối thật im lìm, cái im lìm vang dội của một ngọn nến tắt phụt.

Dưới chân Cồ Đàm là một xác chết.

Cồ Đàm không đi làm, không báo nghỉ, không thể liên lạc.

Cả văn phòng xôn xao. Tôi lo lắng chạy đến nhà Cồ Đàm.

Anh ấy không chịu ra khỏi giường. Cậu ấy có nói gì không? Anh ấy nhất quyết không nói chuyện với ai. Không nói chuyện em? Với em, với cha mẹ, với tất cả người nhà.

Cồ Đàm nằm ngửa, nhìn trân trân lên trần nhà. Trên trần nhà có gì? Cồ Đàm ngoảnh đầu, A, Ân Nam, chờ bạn nãy giờ, muốn biết thì lên đây!

Chúng tôi nằm cạnh nhau, vai kề vai. Tóc Cồ Đàm từ nhỏ luôn toả ra một mùi hương tựa như gỗ trầm. Hôm nay, mùi hương ấy phảng phất, khi xa xôi, khi quấn quýt, nửa trêu chọc, nửa khẩn cầu.

Hồi lâu, Cồ Đàm cất lời. Tôi nghĩ lại những lời mình nói đêm qua mà hổ thẹn, Ân Nam ạ.

Nhìn thấy người chết khiến bạn đổi ý?

Không, Ân Nam, nhìn thấy người chết khiến tôi hiểu rằng mọi ngôn từ đều sáo rỗng. Cồ Đàm này nhỏ đã ngông cuồng, lớn lên vẫn cứ ngông cuồng, đến hôm qua vẫn thầm hi vọng rằng chỉ cần lớn tiếng đả kích xã hội nghĩa là mình đã nằm ngoài, nằm trên cái mớ bùn lấy khốn khổ ấy. Tôi tỏ ra cao quý hơn người để làm gì? Để không phải thừa nhận rằng trong cái chết chẳng có cao, chẳng có thấp, chẳng có thưởng, chẳng có phạt, chẳng có cao thượng, chẳng có ô uế. Tôi, bạn, bà già ấy, chàng trai kia, xét cho cùng đều là một trong phiền não, đều là một trong sự hư vô của cái chết.

Rồi Cồ Đàm chìm vào im lặng.

Cồ Đàm im lặng.

Người nhà hết thuyết phục đến nhiếc mắng đến dỗ dành đến doạ dẫm song Cồ Đàm vẫn ngoan cố ở lì trong buồng. Hết nước, con trai Cồ Đàm được thả vào buồng ngủ của cha. Cồ Đàm nhìn con trai nhỏ lẫm chẫm gọi cha mà tái mặt, rốt cuộc cũng chịu trở về sinh hoạt hàng ngày.

Nhưng Cồ Đàm im lặng.

Cồ Đàm im lặng với vợ, với con, với cha, với mẹ.

Cồ Đàm im lặng với cộng sự, với đối tác, với cấp trên, với cấp dưới.

Chủ tịch tập đoàn triệu tập họp, xa xả nhiếc mắng dàn quản lý, ai cũng lắp bắp biện bày, riêng Cồ Đàm im lặng. Chủ tịch chỉ đích danh Cồ Đàm báo cáo. Cồ Đàm im lặng. Chủ tịch đỏ mặt tía tai, quăng cái điều khiển vào tường vỡ tan. Trên đời chưa có người nào ta bảo nói mà dám không nói.

Cồ Đàm nghiêng nghiêng đầu, nheo nheo mắt, ngắm nhìn cái trán hói và đôi bờ vai so của chủ tịch như người mẹ ngắm nhìn đứa con đẹp đẽ nhất, đáng yêu nhất của mình. Cồ Đàm không cười mà như cười, hơi thở thật khoan thai, ánh mắt thật thân ái.

Không.

Cồ Đàm chỉ mở lời với tôi thôi. Cồ Đàm nói, Đàm nghĩa là đầm sâu. Lòng tôi là một cái đầm chứa chan im lặng.

Ngày qua ngày, Cồ Đàm im lặng. Ngày qua ngày, Cồ Đàm lặn ngụp, nổi trôi trong cái đầm im lặng tưởng chừng vô bờ ấy. Rồi một ngày, Cồ Đàm tình cờ gặp Kierkiegaard.

Søren Aabye Kierkegaard, sinh năm 1813 trong một gia đình Copenhagen khá giả, mất năm 1855 trong tật bệnh và cô độc, sau khi mất được người đời ca tụng là người cha sáng lập của triết học hiện sinh. Kierkegaard mê đắm Regine Olsen, cầu hôn nàng, huỷ hôn với nàng, vĩnh viễn làm tan vỡ trái tim nàng. Kierkegaard, một đời kiếm tìm chân lý, một đời hiến dâng cho đức tin, vẫy gọi, chuyện trò với Cồ Đàm qua những trang sách xưa.

Kierkegaard viết: Hãy nhìn hoa ly đồng nội, chim muông trên trời, chúng thật im lặng, chúng im lặng tuyệt đối trong lòng kính Chúa tuyệt đối. Hãy nghe sự im lặng ngoài kia, không chỉ trong đêm thanh vắng mà cả trong ngày ồn ã, khi ngàn dây đàn ngân lên và sự sống là một biển thanh âm. Cánh rừng kia thật im lặng, ngay cả khi những ngọn cây không thôi rì rào. Biển lớn kia thật im lặng, ngay cả khi nó thét gào trong bão tố. Nghe, nghe đi, thoạt đầu ngươi sẽ nghe sai, ngươi tưởng mình nghe thấy âm thanh của thịnh nộ. Nghe, nghe tiếp, và kìa, tuyệt diệu làm sao, ngươi nghe thấy một niềm tĩnh lặng sâu kín ẩn giấu trong mỗi hòn đá, mỗi nhành cây, mỗi đầu sóng. Tự nhiên không hỏi, như con người vẫn hỏi nhau, khi nào mùa xuân sẽ tới? Tự nhiên không than vãn, như con người vẫn hay than vẫn, trời nóng quá, cơn mưa dai dẳng quá! Tự nhiên im lặng. Hoa ly kia im lặng, và nó biết khi nào cần nở. Con chim kia im lặng, và nó biết khi nào cần cất cánh. Cái khoảnh khắc thần diệu mà ngươi hằng mong mỏi, ngươi phải đón nghe trong im lặng, vì dù trọng đại đến đâu, khoảnh khắc ấy sẽ không đến trong chiêng trống. Nó sẽ đến rón rén, lén lút, như kẻ trộm trong đêm. Nói một lời và ngươi sẽ vĩnh viễn vuột mất nó.

Kierkegaard viết: Quẳng gánh lo của ngươi vào lòng Chúa. Đó không phải là ví von hoa mỹ, mà là một mệnh lệnh nghĩa đen. Ngươi phải gom hết phiền não, nắm lấy chúng, và vận hết sức bình sinh quẳng chúng đi thật xa như quẳng rác ra khỏi nhà. Quẳng đi đâu? Quẳng vào lòng Chúa! Hãy nhìn hoa ly đồng nội, chim muông trên giời, chúng thật vô lo, chúng thật sướng vui, sướng vui ngay cả trong sầu khổ. Tại sao? Vì chúng sướng vui vô điều kiện. Nếu ngươi đòi, tôi phải có được thứ này, tôi phải đạt được điều kia, tôi mới có thể sướng vui, ấy là thứ sướng vui giả tạo. Nhìn bông hoa ly kia, mọc trong đống phân, và con người sẽ xuýt xoa, Bông hoa đáng thương, mọc nhầm chỗ. Nhưng hoa ly có nghĩ thế không? Không. Hoa ly nghĩ, Hoàn cảnh của ta không phải do ta lựa chọn; hoàn cảnh của ta không phải là việc của ta; việc của ta là mọc lên, và nở ra, và đáng yêu theo đúng bản chất của ta. Ngươi chớ ra điều kiện với bản thân, chớ bận tâm hoàn cảnh, ngay bây giờ, nay nơi này, hãy quẳng phiền não đi, hãy để hồn ngươi đắm mình trong hoan hỉ.

Cồ Đàm đường đột ghé thăm tôi một đêm khuya thật khuya, khuya đến nỗi lũ dơi cũng đã yên giấc nồng.

Trong đêm thăm thẳm, chỉ le lói ánh trăng non bợt bạt và ánh đèn đường mờ đục, bạn tôi trông anh tuấn lạ thường, làn da hồ như toả ra một thứ ánh sáng trong vắt, như cánh hoa đọng sương dưới nắng sớm, như thể có một mặt trời toả nắng lên riêng Cồ Đàm mà thôi. Mắt Cồ Đàm vừa buồn bã vừa hoan hỉ, khiến tôi khấp khởi lo âu.

Ân Nam, tôi tới để từ biệt bạn.

Tôi nghe như đất dưới chân mình sụp xuống. Không phải tôi chưa từng mường tượng đến cảnh này. Nhưng cũng như cái chết, chia ly với tôi cũng chỉ là một viễn tượng xa xôi, một lý thuyết xám xịt.

Từ biệt? Bạn sẽ đi đâu? Tôi nghẹn lời.

Tôi đi tìm sự tỉnh thức.

Tôi không hiểu?

Ân Nam, khi đọc những dòng chữ của Kierkegaard tôi cảm thấy mình như đang ngoi lên từ một cơn mê man bất tận, từ một biển phiền não vô bờ, chỉ ngoi lên vừa đủ để liếc qua thật nhanh chân tướng của biển ấy, để hiểu rằng tôi không thể chìm đắm trong đó thêm nữa, tôi phải tìm cách đánh thức mình, tôi phải đi tìm bến bờ chân chính.

Cồ Đàm, nói hay lắm! Tôi nóng mặt, Nhưng còn cha bạn, còn mẹ bạn, còn vợ bạn? Còn con trai nhỏ yêu dấu của bạn, mặt trời trong tim bạn? Bạn ruồng rẫy họ cả thảy ư? Bạn khốn nạn đến vậy ư?

Ôi Ân Nam, Ân Nam, phải, phải. Nhưng tôi không thể làm khác. Dù ngàn kiếp không được ân xá, tôi cũng không thể làm khác.

Nhưng bạn sẽ không có tiền, không có nghề, không có nhà. Bạn sẽ kiệt cùng, mạt hạng. Bạn sẽ bị người đời mỉa mai, miệt thị. Và dù bạn có tỉnh thức… và tỉnh thức nghĩa là gì chứ? Làm sao bạn biết mình đã thực sự thoát khỏi cơn mê man ấy? Chẳng phải chúng ta ai cũng có lần choàng tỉnh khỏi một cơn ác mộng chỉ để nhận ra mình vẫn đang mơ đó ư? Làm sao bạn biết cuộc đời mình rốt cuộc không chỉ là một giấc mơ lồng trong một giấc mơ lồng trong một giấc mơ? Và dù bạn có tỉnh thức… thì cũng chỉ riêng bạn biết với bạn mà thôi. Giữa biển người vô biên, làm sao bạn có thể khiến người ta lắng nghe, làm sao bạn có thể khiến người ta thức tỉnh?

Ôi Ân Nam, phải, phải. Nhưng tôi không thể làm khác. Ngàn vạn con đường, tôi chỉ có thể đi con đường này.

Còn tôi? Tôi gào lên, Bạn đi rồi, còn tôi thì sao?

Cồ Đàm khóc. Lần duy nhất trong đời tôi nhìn thấy nước mắt của Cồ Đàm.

Ân Nam ơi, Ân Nam ơi, đời Cồ Đàm này, dù chấm dứt ngay đây, cũng coi như thưởng nhiều hơn phạt, vì có được bạn. Tôi đã từ biệt cha, từ biệt mẹ, từ biệt vợ, nhưng tôi đã phải vận hết dũng khí, tôi đã phải coi như mình đã chết, mới có thể đành lòng từ biệt bạn.

Nhưng Ân Nam, tôi thề sẽ trở lại. Tôi thề sẽ thức tỉnh. Tôi thề sẽ đoạn tuyệt phiền não. Và tôi thề sẽ trở về bên bạn.

Cồ Đàm dứt lời. Tôi cúi đầu.

Giây phút ấy, cả thế gian như thở một hơi thật dài, trong hoan hỉ tuyệt đối, trong sầu khổ tuyệt đối. Cả thế gian như nguyện cầu, như nghênh đón, như đưa tiễn, Cồ Đàm. Cồ Đàm.

Cồ Đàm. Cồ Đàm. Tôi vẫn ở đây, nguyện cầu. Tôi vẫn ở đây, mong ngóng. Tôi vẫn ở đây, trong cơn mê man bất tận, chờ bạn tới lay dậy.